oltununtarihi
TARİHİ : Oltu ismi Kıpçakların bir boy veya oymağından gelmektedir. Ayrıca bu ad Dağıstan' ın güneyinde oturan Küçük Şirvan Bölgesi' nde bir kasaba ve küçük bir köye de verilen isimdir. 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Alpaslan' ın komutanlarından Ebul-Kasim Erzurum yöresinde Saltuklu' lar Beyliğini kurunca, 1080 tarihinde Emir Ahmet Oltu' yu işgal ederek Türklerin eline geçmesini sağlamıştır. 1878 Ayestefanos Antlaşması ile Oltu Rusya' ya bırakılmıştır.1917 Bolşevik ihtilali ile Ruslar çekilirken burasını Ermenilere bırakmıştır. Ruslar tarafından Oltu'ya yerleştirilen Ermeniler, 40 yıl boyunca yerli halka zulüm etmişlerdir. 1918 yılında işgalden kurtulmak amacıyla Oltu İslam Komitesi kurulmuş ve 25 Mart 1918'de Ermeniler sınır dışı edilmiştir. Bu tarih Oltu' nun kurtuluşu olarak kutlanmaktadır. Kurtuluş mücadelesi sonrası kurulan Oltu Şura Hükümeti 17 Mayıs 1920' de TBMM Hükümetine katılmıştır. 1926 yılında Oltu ilçe statüsüne kavuşmuştur.İLÇENİN GENEL DURUMU :
Toplam Nüfusu: 46.518
Şehir Nüfusu: 30.073
Köy Nüfusu: 16.445
Belde Sayısı: -
Köy Sayısı: 65
Yüzölçümü(km2): 1.380
İl'e uzaklığı (km): 124
Coğrafi yapısına gelince Oltu İlçesi, Doğu Anadolu Bölgesinin kuzeydoğusunda yer alır. Ancak yüzölçümünün çoğunluğu Doğu Karadeniz Bölgesi sınırları içerisindedir.
Oltu; Çayı vadisinde kurulan ilçe 1380 Km2 lik yüzölçümüne sahiptir. Rakımı ise 1275 metredir.
İlçenin doğusunda Şenkaya, kuzeydoğusunda, Olur, kuzeyinde Yusufeli ve Uzundere, batısında Tortum ve güneyinde Narman İlçeleri bulunmaktadır. İlçe konum olarak 41-59 doğu boylamları ile 40-34 kuzey enlemleri arasında yer alır. Coğrafi bakımdan dağlık ve ormanlık bir yapıya sahiptir. En yüksek tepeleri Akdağ 3030, Kırdağ 2000 m.dir. İlçenin batısında Uzundere İlçesi Yayla Mahallesinden başlayan ve doğuya doğru alçalarak genişleyen vadinin alt kısmındaki topraklar alüvyonlu verimli topraklardır.
İlçede vadi boyunca yükselen 50-500 mt civarında irili ufaklı tepeler bulunmaktadır. İlçeyi ikiye bölen Oltu Çayı, Uzundere İlçesi Yayla Mahallesinden çıkan Sivri Dere ile İlçenin batısından gelen Narman Çayı İlçenin 5 km. batısında birleşerek Çoruh Nehrine akmaktadır. Yaz aylarında suyu azalmaktadır.
İlçe rakımının düşüklüğü nedeniyle Doğu Anadolu Bölgesi’nin sert kara iklimine Oltu Vadisi boyunca rastlanmaz. Yüksek kısımlar ile vadi boyu arasında iklim farkı önemli derecededir. İlçede yıllık sıcaklık ortalaması 10.2 C dir. En yüksek hava sıcaklık Temmuz-Ağustos aylarında olup 1998 yılında en fazla sıcaklık ayı 31.4 C olmuştur. En düşük hava sıcaklığı ortalaması Aralık, Ocak, Şubat ayları itibarı ile 9.3 C dir. İlçede yazlar sıcak ve kurak kışlar ise az yağışlıdır. Yıllık yağış ortalaması ( Son 10 yıllık ) 29.6 M3 kg.dır. Rüzgarlar genellikle kuzey yönünden eser ve ortalama hızı 2.0 kt/sn (Kuvvet/saniye) dir.Yağışlar genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında görülür.
İlçe ormanlık alanlarında sarıçam, karaağaç, pelit ve kavak gibi ağaç türlerine rastlanır. Oltu Vadisi boyunca söğüt, kavak ve meyve ağaç toplulukları bulunur. Gittikçe azalan orman örtüsü sebebiyle İlçe ve çevresinde erozyon olayı mevcuttur.
1-Fiziki Coğrafya
a- Yeryüzü Şekilleri ve yapısı
Oltu ,çoruh nehrinin kollarından olan Oltu Çayının açtığı vadinin genislediği alanda kurulmustur. KD_KB doğrultusunda uzanan yine Erzurumun ilçelerinden Olur ile senkaya arasında bir dirsekte batıya dönen oltu Çayı Çoruh nehri ile birleserek kuzeye yönelip Karadenize dökülmektedir.KD-KB yönü Mescit daları Akdag ve Yanlızçam dyağları dizisiyle buna paralel alllahuekber dag sorası arasında yer alan çöküntü alanı Oltu'nun yeryüzü seklini kabaca belirtmektedir. Oltu'yu güneyden sınırlayan Allahuekber daglarının en yüksek noktası 3120 mt.dir.Aynı yönde uzanan birbirine paralel sıra daglar Kuzey anadolu orojenik kusagı (alp orojenesi) içerisinde bulunmaktadır. Dag sıraları ve aralarındaki akarsuların belirli yönlerdeuzanması , güneyden Arabistan , Kuzeyden rusya platformu plakalarının sıkıstırması sonucu meydana gelmistir. Tümüyle yüksek bir bölge olan Doğu anadolunun bu bölgesi KD-GB yönlerine dönen daglarla onlara paralel deprasyon ve birbirinden uzaklasmıs dağ sıraları arasında beliren düzlüklerden ibarettir.Üçüncü zaman |ortalarında Alp oorojenesi ile olusan bölge , üçüncü zaman tamamlanmadan dıs kuvvetler tarafından asındırılarak birpeneplen halini almıstır. Neeojen sonu ve Poleistosende bölge epirojenik haraketlerle Anaodudaki toptan yükselme sonucunda kıvrım daglar ve kırıklar meydana gelmistir.Jeolojinin Karbon devrindensonra tesekkül ederek tam küömürlesmeyen karbonu fazla bir maden türü Oltu cıvarında zengin damarlar halinde bulunmaktadır. Oltu Tası damarları , Topragın üst kısımlarında ve ince seritler halinde uzanmaktadır.bu damarlar bazı yerlerde sık sık görülmesine karsılık bazı yerlerde gayet seyrektir. Bu sebeble tasın isletmesinde galeri açmak ekonomik degildir.
Oliga miosen devrine ait jipli serinin meydana getirdiği bir senklinaldeki yerlesim yeri KD-GB yönündeki uzanan fay (Kırık) üzerindedir.Üçüncü saman (MEZOİK) neojen döneminde meydana gelen bu olaylar sonucundda bölge henüz yerine tam oturmamıstır. Bölgede görülen depremlerinde nedeni budur. Son olarak 30 ekim 1983 tarihinde görülen deprem çevre köylerde mal ve can kaybına neden olmustur.Jipli serinin etrafında 1 zamana ait (Paleozoik ) Metafmorfik fasiyes ve II zamana ait volkanık kütlelere rastlanır.Neojenden itibaren özellikla Allahuekber dağlarından çıkan bazaltlar Oltu havzasına yayılmıslardır. Bölgenin Güneydoğusundaki neojen göl havzaları Allahuekber dağlarından kaynaklanan tüt ve bazalt lavları ile örtülmmüstür. Neojen sonu ve kuaterner baslarında merkezi püskürtmeler ön plana çıkmıs ve özellikle allahuekber dağları üzerindeki volkanik koniler olusturmustur.Bölgede hakim olan morfolojik özellik orojenik haraketlerle kıvrılıp yükseltmis bulunan dağlar ile dağlar arasındaki uzanan flis ve moloz havzaları karakterinde çöküntü ve senklininal alanlarına rast gelen deprasyonlardır.Depresyonlarda birikme asınma olaylarının olusturduğu düzlük alanları ile Güney ve Güneydoğu bazalt lavrarının yayılması ile meydena gelen plotoları'dan ibaret düzlük alanlar da bulunmaktadır. Böylece aşının düzlükleri dolgu yüzeyleri , bazalt plotoları Oltu ve Penek çaylarının aliviyal yatakları dısındaki tüm alan çok arızalı olup eğim sartlarıda kuvvetlidir.
Dağlar ile depresyonlar arasında egim sartlarının fazla olması bölgenin sekillenmesinde etkili olan akarsuların dağlık ve yüksek alanları derin bir sekilde yarmasına neden olmustur. Ayrıca depresyonlardaki yumusak çökeller üzerine kurulan akarsular , bu çökelleri derin bir biçimde yer yer bosaltmıslar ve bu yüzdende depresyonlar tabanında bulunan sert eski kütleler yer yer yeryüzüne çıkmıslardır.
Kırılmalar sonucu meydana gelen yüzey sekilleri
Sonuc olarak bölgenin şekillenmesinde tektonik olarak hareketler (Orojenik epirojenik ve volkanik olaylar) hakim rolü oynamışlar, dağlar ve depresyonlar ve hatta plotolardan olusan ana çatıyı meydana getirmislerdir. Akarsularda tektoniğin olusturduğu ana çatıyı yer yer derin olarak yarmak ve bosaltmak suretiyle parçalamıslardır. Böylce başta tektonik ve arkasından akarsu asındırması , bölgenin günümüzdeki topoğrafik görünümü almasını sağlamıstır.
BEŞERİ COĞRAFYA
a-Nüfus ve nüfus yoğunluğu
Cumhuriyet döneminden itibaren Oltu nüfusunda düzenli olmamakla beraber sürekli bir nufus artışı görülür.Oltu'da 1985 nüfus sayımına göre genel nüfus 43.276 dır.Şehir merkezinin nüfusu 16.277 köylerin nufusu ise toplam 26.999 dur.
Ortalama nufus yogunluğu Türkiye nufus yoğunluğunun altındadır.(km>kare58 kişi) Oltu çevresinde km. kare'ye 31 kişi düşmektedir.Yoğunluğun az olmasının sebebi ise göç olayıdır.Oltu ve çevresinde nüfus daha çok vadi içlerinde,vadi kenarlarında,deprasyonun içi ve kenarlarıyla, Kuytu yamaçlarda toplanmıştır.Tarım hayvancılık kaynaklarının nufusu geçindirecek kapasitede olması göç olayının giderek artmasına neden olmuştur.
b-Yerleşim:
Oltu iş sahası, pazarlama,ulaşım ve yönetimin genişlediği eğilimin görüldüğü bir tarım ilçesidir. Az nüfuslu tarım tarım ve hayvancılık ilçesidir.Az nüfuslu tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yapıldığı kır yerleşmeleri halindedir.
Oltu dışarıdaki kır yerleşmelerini toplu köy biçimindedir.Mezra, kom, ağıl şeklinde köy altı devamlı iskan birimleri bulunmaktadır.Ancak bir kaç köyün mahallesi bulunmaktadır.köylerin kuruluşunda tabii şartlar etkili olmuştur.Köylerin büyük kısmı ortalama 1200 Metre ila 1750 Metre yükseklikleri arasında vadi içlerinde, güneye bakan yamaçlarda bulunmaktadır.
Bütün kır yerleşmelerinin ortak yönü plansız köy tipinde oluşudur.Oltu ilçesinin bağlı yerleşim noktalarında görülen toplu yerleşme daha çok küme köy karakterindedir.Bir merkez etrafında daire veya daireye en yakın bir şekilde merkezlerin bir araya toplanmasında ve adeta yığılmasıyla meydana gelmiştir.
Toplu yerleşme olayı coğrafi şartların doğurduğu bir sonuç olarak kabul edebiliriz.Özellikle iklim şartları toplulaşmaya neden olmuştur.Ayrıca tarihi devirler boyunca bölgenin uğradığı sayısız savaşlar, saldırılar toplu yerleşmenin sebebi gösterilebilir.Diğer bir sebep de tarımsal çalışmalarının sirlik ve beraberliğini gerektirdiği düşüncedir.
Yol kenarlarında görülen yerleşmelerinin asıl sebebi ise ulaşım ve su faktörüne yakın olmaktadır.
c- Konut tipleri
Bölgede esas itibariyle mesken tiplerini , doğal çevre şartları ile birlikte ali durum , geleneksel ve kültürel değişme tayin etmiştir. Orman içi ve kenarı köylerindeki meskenlerde kullanılan ağaç malzeme oranı fazladır. Hatta bazı eski evler tamamen ağaç malzeme oranı fazladır. Hatta bazı eski evler tamamen ağaç malzemeden inşa edilmiştir. Buna karşılık güney ve güneybatı bölümündeki kırsal alanlarda taş ve kerpiç malzeme ile yapılmış konutlar baskındır. Ağaç malzeme dam örtüsünde kullanılmaktadır.
Köylerdeki meskenler , çok sıkışık ve yoğun halde gruplanmıştır. Topoğrafik sartlardan ötürü Genis köy meydanlarına nadir olarak rastlanmaktadır.
Meskenlerin bölümleri ve eklentileri çoğunlukla toprak zeminli iki oda , sofa , mutfak ve kilerden meydana gelmektedir. Oltu'ya yakın ve mali durumu iyi olan bazı köylerde geleneksel meskenler yan duvarları harçla , taş yada biriket örme ,çinko levhalı çatı ile örtülü duvarları sıvalı iki katlı evler görülmektedir.
Son yıllarda ekonomik durumun iyileşmesi ve tekniğin gelişmesi ile birlikte özellikle ilçe merkezlerinde modern konutların yapımı hız kazanmıştır.
Doğu anadolu bölgesinin Denizden uzaklığı ve yüksekliğine bağlı karasal iklimi Oltu için geçerli değildir. Doğu anadoludaki sert olmamakla birlikte Oltu'da karasal iklim özellikleri görülmektedir. Şiddetli kontinental bir iklim sürmesi ekimle-mayıs arasında Hazar Denizi batısına yerlesmis yüksek basınc diliminin, yani soğuk ,ağır ve kuru kontinental kutbi hava kütlesinin yüzündendir. Bu nedenle Erzurum ve diğer ilçelerde eksi değerlere ulasmaktadır. Bunun yanında bölgenin yüksek olusunun da etkisi vardır.oltu ve çevresi orta kusakta batı rüzgarlarının etki alanı içinde bulunmaktadır. Bu nedenle batı rüzgarları mevsimlik değismelere bağlı olarak hava sartlarının sıcaklık , nem , yağıs ve rüzgar sistemlerini kontrol etmektedir. Bu olaylarda batıdan doğuya haraket eden özellikle gezici siklon ve antisiklon gruplarının da etkileri vardır. Gezici alçak ve yüksek basınç ( siklon ve antisiklon) kusakları yazın daha kuzeye kısın güneye doğru hareket ettiklerinden hava şartları da beraber değismektedir. Özellikle Kısın Doğu avrupa , Anadolu ve Doğu akdeniz üzerinde yerlesen alçak basınc kusakları nedeniyle bölge tümüyle Doğu anadolu ve hatta bazen Türkiye Soğuk hava kütlelerinin etkisi altında kalmaktadır.Yaz mevsimi de Doğu Karedeniz dağlarını asan az nemli hava kütleleri yerel sartlar nedeniyle yüksek ve zaman zaman yaz yağışlarına yol açar . Yazın yoğunlukla doğudan esen rüzgarların etkisinde kalan bölge sonbaharda batı ve doğu olmak üzere iki ayrı yönden esen rüzgarların etkisinde kalır. Bu durum kasım ayına kadar devam eder ve bu aydan itibaren batı rüzgarları etkisini gösterir ve kış boyunca devam eder.
Basınç merkezlerinin ilkbaharda yer değiştirmesi nedeniyle Nisan Mayıs ve Haziran aylarında yağışlar artar. Batı ve doğu sektörü rüzgarlar hakim duruma geçer. Genel atmosfer dolaşımı böyle olmasına rağmen fiziki coğrafi özelliklerinin etkisi ile bazı mahalli değişmeler meydana gelir. Batı rüzgar sistemine bağlı olarak oluşan Oltu ve çevresinin iklim özellikleri yükselti dağların uzanışı, karasallık gibi faktörlerin etkisi lie doğu anadolunun sert ikilimi ile Karadeniz Bölgesinin nemli iklimi arasında bir geçiş özelliği gösterir. Sıcaklık; Oltu Metooroloji istayonuna yapılan 12 yıllık rasat sonuçlarına göre buradaki yıllık ortalama sıcaklık 9,6 ., dir.Bu değer Rize'de 14,2 .C, Artvin'de 12,7 C.,Erzurumda 5,9 C. dir.Ocak ayı yıllık ortalama sıcaklığı -4,1 C.,temmuz ayı ortalama sıcaklğı 22,2 C.dır. En düşük sıcaklık 1972 yılının Ocak ayında -24,1 C. olmuştur, en yüksek sıcaklık ise 1976 yılında 38,6 C. ile Ağustos ayında rastlamıştır.yıllık sıcak farkının 26,3 C. ye ulaşması karasal şartların belirginliğini ortaya koymaktadır.Oltuda sıcaklık Aralık, ocak, şubat,ve mart aylarında oldukça düşük değerlerini sahiptir.bu değer nisan ayından itibaren yükselir.Temmuz ve Ağustos aylarında en yüksek değerlere ulaştıktan sonra tekrar hızla düşer. Buna yazları sıcak, kışları soğuk geçen, sıcaklık farkının fazla olduğu karasal iklimin özelliklerini Oltu'da görürüz.
Oltu'da kış manzarası
Yağış bölgede yıllık yağıs miktarı 380-450 mm arasında değisir. Oltu'da ortalama yıllık yağış dağılışı;
|
AYLAR |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
YILLIK |
|
YAĞIŞMİKTARI |
21.0 |
23.9 |
26.1 |
39.3 |
64.7 |
54.8 |
40.6 |
24.1 |
20.2 |
28.4 |
20.8 |
19.4 |
383.3 |
1275 Mt: yükseklikteki oltuda 383.3 olan yağış 1850 mt. civarında olan şenkaya'da 450 mm ye ulaşır .Olur'da 440,7 mm Tortum'da 4000.7 mm.dir . En yağışlı ay aralık ayıdır.En yüksek değere ise 64.7 mm ile mayıs ayında ulaşır. Oltunun yıllık yağışlı gün sayısı 93,5 .En yüksek değerler yağışlarının arttığı ilkbahar ve yaz başlarında özellikle sağanak yağışlarının görüldüğü temmuz ve ağustos aylarında rastlanır oltuda hiçbir zaman 50. mm yi bulmayan günlük yağış şiddeti dana fazla sayılmamaktadır. Bununla beraber bil hassa yüksek kesimlerde oluşan ani sağanaklar,eğim şartlarının kuvvetli olması ve zemininde geçirgen olmaması nedeniyle aniden sellerin gelmesine yol açmaktadır. Oltu'da karlı gün sayısı (yıllık ortalaması) 17,3 gündür.Şenkaya'dan az olan (22gün) bu değer Narmandan daha çok tur (13,2gün)karla örtülü gün sayısı yıllık ortalama 48,3 gün dür en yüksek kar örtüsü yıllık 61 cm . dir.Buharlaşma yazın en yüksek seviyesine ulaşmaktadır.Bir kaç gün devam eden sam yeli toprakta nemin önemli ölçüde düşmüsine otların hububatından su noksanlığından dolayı sarsmasına neden olmaktadır.Sonuç olarak Oltu Batı rüzgarları kuşağı içinde yer almakta, kışları genellikle antisiklonal rejim altında az yağış düşmekte, ilk bahar ve yaz başlarında yağış miktarı artmaktadır.
TARİHİ: Tarihi kaynaklarda, Olti'k, Oltu'k, Olhti'k ve Oltu's diye geçen oltunun tarihi oldukça eskilere dayanır. Bölgenin ilk bilinen sahipleri Urartular. Daha sonra sırasıyla Saba Türkleri, Medler, Persler, Makedonlar, Arsaklar, Romalılar, Bizanslılar ve Sasaniler ve Arapların egemenliğinde kalan bölge 1080 tarihinde Selçukların eline geçmiştir. Bundan sonrada Kıpçak Türkleri ve kısa bir süre Moğollar himayesinde kalan Oltu, Kanuni Sulatan Süleyman zamanında Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1877 - 1878 Osmanlı Rus savaşı sonunda Rus İşgaline uğrayan ilçe 25 Mart 1918 de düşman işgalinden kurtulmuş ve 1926 yılında ise ilçe statüsüne kavuşmuş.
COĞRAFYASI: Oltu çayı vadisinde kurulan ilçe 1380 km2'lik alana sahiptir. Ayrıca ormanlık bir araziye sahiptir. Oltunun 65 köyünden 48 orman köyü kapsamıdır. Erzurum'a uzaklığı 134 km'dir.
İKLİM: Doğu Anadolu'ya özgü karasal iklime hakimdir.
NÜFUS: 1997 genel nüfus sayımına göre 29.691 merkezde 18.399'da köylerde olmak üzere toplam 48.090 kişi vardır.
EKONOMİ: İlçenin ekonomisi tarım hayvancılık ve madenciliğe dayanır Linyit işletmeleri ilçenin kömür ihtiyacını karşılayacak düzeydedir. Bölgenin diğer bir geçim kaynağı ise Oltu taşı işletmeciliğidir. Bölgede bulunan en önemli madenlerde bir diğeri de Mermer yataklarıdır
